شطرنج نیشابوری
شطرنج نیشابوری یکی از آثار مهم کشف شده در نیشابور است که قدمت آن به سده ۱۲ میلادی می رسد. این مجموعه در کاوش ها از سبزپوشان ( نیشابور ) به دست آمده است. این مجموعه یکی از کهن ترین و کامل ترین مجموعه های موجود شطرنج می باشد که شامل هفده مهره فیروزه ای و پانزده مهره بنفش رنگ است. مهره ها لعاب داده شده اند. شطرنج نیشابوری اکنون در گالری ۴۵۳ موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود.
منابع قدیمی منشأ شطرنج را به شمال هند نسبت می دهند. در اواخر دوره ساسانیان بازی شطرنج به ایرانیان معرفی شد و در داستان هایی مانند کتاب شاهنامه نیز از آن یاد شد. بر اساس برخی منابع این بازی در تمام سطوح جامعه اسلام قرون وسطی محبوبیت داشته است.
مجموعه شطرنج نیشابوری یکی از قدیمی ترین مجموعه های موجود شطرنج است که تقریباً کامل می باشد. ( تنها یکی از پیاده های آن گمشده است ) تکه های ساخته شده این مجموعه از سنگ است. هفده مورد آن از لعاب فیروزه ای و پانزده قطعه دیگر آن با منگنز لعاب داده شده است. شاه به عنوان یک تاج و تخت بزرگ و وزیر با تاج و تخت کوچکتر نمایان شده است. فیل دارای پایه ای مدور و سطحی صاف است که دو برآمدی مانند عاج دارد. اسب دارای پایه ای دایره ای با یک گیره مثلثی است که نمایانگر سر است. رخ پایه ای مستطیلی دارد که دو گوه معکوس در بالای آن قرار گرفته است.
• مهره شاه با ابعاد ۵٫۵ × ۴٫۴ سانتی متر، بزرگ ترین مهره است که به صورت تخت شاهی مکعبی شکل در میان میدان نشان داده شده است.
• مهره وزیر به صورت تخت کوچکتر و کروی شکل کار شده است.
• مهره فیل با پایه استوانه ای و سر مسطح با دو برآمدگی به نشانه عاج های فیل کار شده است.
• مهره اسب نیز با پایه استوانه ای که جلوی آن با برآمدگی مثلث شکلی به عنوان صورت اسب دیده می شود.
• مهره رخ با پایه مستطیل شکل است که در بالای آن شیاری به شکل نماد قلعه کار شده است. این مهره شهرت ویژه ای دارد.
• مهره سرباز با ابعاد ۳٫۳ × ۲٫۹ سانتی متر ( کوچک ترین مهره ) ، به شکل مهره های گنبدی شکل با یک برآمدگی در بالای آن کار شده است.
این شطرنج در حال حاضر در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود.
